NCRV Dokument ?Op de drempel van het Grote Vergeten?

Maandag 3 januari 2004

14:15 uur NCRV, Nederland 1

NCRV Dokument: ?Op de drempel van het Grote Vergeten? -

hoe Duitsland worstelt met zijn oorlogsverleden

1 oktober 1944: Als strafmaatregel voor een overval door het verzet voeren de Wehrmacht en de SS een grootschalige razzia uit in Putten. Zeven burgers worden ter plekke doodgeschoten en 661 mannen tussen de 15 en 50 jaar worden afgevoerd naar Kamp Amersfoort en belanden uiteindelijk in Duitse werkkampen. Ruim honderd huizen worden in brand gestoken. Van de afgevoerde mannen komen 552 om door honger, uitputting en mishandeling. Slechts twee van de meer dan duizend Duitse soldaten die bij de razzia zijn betrokken zijn hier na de oorlog voor gestraft.

De razzia in Putten is een van de meest dramatische voorbeelden van nazi-willekeur en terreur uit de Tweede Wereldoorlog in heel Europa. De oorlogsmisdaad is vergelijkbaar met de gruwelijkheden die zijn begaan in het Bosnische Srebrenica. In Putten heeft het drama diepe sporen nagelaten. In Duitsland is de geschiedenis van Putten nagenoeg onbekend. De Duitsers gaan er vanuit dat zulke misdaden niet konden voorkomen in broederland Nederland.

In ?Op de drempel van het grote vergeten? gaat regisseur Thom Verheul op zoek naar de daders van de razzia. Zijn ze nog in leven? Hebben ze verantwoording afgelegd voor hun misdaden? Tijdens het filmen komt Verheul in contact met de 25-jarige Beatrice de Graaf uit Putten. Beatrice verloor drie familieleden door de Duitse gruwelijkheden. Door haar kennis van de Duitse taal en haar kennis van de Puttense razzia weet zij deuren te openen die lang gesloten zijn gebleven.

De zoektocht begint in het Rijksarchief in Den Haag. Hier bevinden zich de dossiers van de Wehrmacht-soldaten en SS?ers die betrokken waren bij de razzia in Putten. Met de namen die ze vindt gaat Beatrice de Graaf naar de Wehrmacht Auskunft Stelle (Wast) in Berlijn, waar voor pensioenrechten alle namen van Duitse oorlogsveteranen worden bewaard. Het Wast en andere instanties weigeren echter elke medewerking. Duidelijk wordt hoe Duitse oorlogsmisdadigers in hun eigen land buiten schot konden blijven. Verheul komt in contact met Carola Scheller, oud-geliefde van SS?er Fritz Fullriede. Fullriede was commandant van de Hermann Göring-troepen die de razzia uitvoerden. Scheller herinnert zich Fritz als een held omdat hij het bevel om Putten te vernietigen zou hebben genegeerd. Met een verborgen zender bezoekt Beatrice een reünie van oud-soldaten van de Hermann Göring-troepen. De vrolijke ?alte Kameraden? ontkennen elke betrokkenheid van hun divisie bij het wegvoeren van Puttenaren naar Duitsland. Ondanks haar indringende vragen lijkt haar zoektocht te verzanden in strikte bureaucratische regels en glasharde ontkenning.

Verheul en De Graaf komen op het spoor van oud SS-er Albert Naumann. Naumann is aan het einde van zijn leven; een schriel, breekbaar mannetje, dat lijdt aan geheugenverlies. Zijn vrouw wil dat hij zich vóór zijn naderende dood verantwoording aflegt voor zijn oorlogsverleden. Hij heeft echter altijd ontkend betrokken te zijn geweest bij de razzia in Putten.

De Graaf confronteert hem met belastende verklaringen van een betrokken SS?er. Naumann was een wrede beul die een jongen in elkaar had geslagen en een verzetstrijder zou hebben doodgeschoten. Naumanns vrouw neemt de rol van ondervrager over en zet hem onder druk om de waarheid te vertellen. Uiteindelijk komt Naumann tot een schokkende bekentenis.

?Op de drempel van het grote vergeten? is eerder in twee delen uitgezonden op maandag 27 september en 4 oktober 2004. Naar aanleiding van de vele reacties van kijkers heeft de NCRV besloten de documentaire opnieuw uit te zenden. De film won het afgelopen jaar prijzen op festivals in Osnabrück en Angers.