Marinus van der Lubbe en de Rijksdagbrand:

Eerste buitenlandse slachtoffer van nazi's

door Arthur Graaff, hoofdred. Nieuws-wo2.tk

AMSTERDAM, 27-02-2013 - 80 jaar geleden, in de nacht van 27 op 28 februari 1933, is de Rijksdag afgebrand in Berlijn. Dat was vermoedelijk een geïsoleerde daad van een jonge radencommunist uit Leiden: Marinus van der Lubbe.

Foto rechts: Van der Lubbe tijdens zijn proces najaar 1933. Hij had vijf maanden in de gevangenis geketend gezeten, zijn gezondheid was aangetast, maar hij legde op één dag tijdens zijn maandelange proces waarin hij tot dan toe zweeg, toch nog één heldere verklaring af, waarin hij alle samenzweringstheorieën volkomen ontkende. Zijn Bulgaarse communistische medebeklaagden werden allen vrijgesproken en na maanden, na flinke druk uit het buitenland, vrijgelaten.

Een Nederlander werd daarmee het eerste dodelijk buitenlandse slachtoffer van de nazi's. Na een proces op onwettige gronden werd hij in 1934 in Leipzig gerechtelijk vermoord. Heel langzaam heeft hij, met de grootste moeite, uiteindelijk eerherstel gekregen in Duitsland.

De brand, het proces en zijn dood hadden enorme gevolgen: de nazi's wonnen daardoor de verkiezingen van 5 maart 1933 en konden meteen hun grootste tegenstanders, de communisten, volledig uitschakelen. Alle communistische leiders in Duitsland verdwenen binnen enkele weken in concentratiekampen zoals Dachau, dat in maart 1933 geopend werd.

Historici die de brand onderzoeken, strijden nog steeds over de exacte toedracht. Kon het wel het werk zijn geweest van een eenzame Leidse communist met weinig geld en slechte ogen? Van der Lubbe heeft dat steeds volgehouden, ook tijdens het maandenlange proces. Ook vandaag zijn er over hem en de bbrand vele honderden artikelen in de Duitse pers verschenen, en zenden radio en tv programma's over de brand uit.

De nazi's lieten er geen gras over groeien. Terwijl het gebouw nog brandde, begonnen de arrestaties van communisten, socialisten, vakbondsmensen, schrijvers en linkse intellectuelen al.

De nazi's hadden na de snelle arrestatie van Van der Lubbe in het gebouw naar Leiden gebeld en van de politiecommissaris zelf gehoord, dat Van der Lubbe en ‘communist’ was.

Goering, en Hitler net als hij, vreesden volgens dr Lou de Jong in zijn standaardwerk ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’ dat de brand het begin was van een communistische opstand. Dat bleek volstrekt niet het geval.

De haast waarmee de politieke politie en de SA reageerde op de gebeurtenis, suggereert volgens andere onderzoekers dat zij de aanstichters van de brand waren. De Duitsers geloofden de Nederlandse anarchist of radencommunist Marinus van der Lubbe niet, ondanks dat hij de misdaad bekende.

Maar hoe moet een individuele vreemdeling en ook visueel gehandicapte erin slagen om met vrijwel niets de Rijksdag op veel verschillende plaatsen tegelijk in brand te zetten binnen een paar minuten? Hert gebouw had in zijn zittingszaal een groot gordijn, dat voor een houten wand hing; ook waren flinke delen van het gebouw gelambrizeerd terwijl veel vloeren en veel trappen van hout waren.

Vanuit het buitenland is vaak gesuggereerd dat de nazi's het plan hebben gesmeed. Gebruikte Van der Lubbe “helpers” de mysterieuze gang naar het paleis van de Reichtagpresident (waar Göring als president van de vergadering woonde), zoals de Duitse zender ARD film “Night of Desire” vorige week stelde?

Dat is volgens sommigen een absurde samenzweringstheorie. Anderen vragen hoe men zo naïef kan zijn om te geloven dat de nazi's de Rijksdag niet zelf hadden aangestoken.

Voor Hitler, sinds januari 1933 de rijkskanselier, was ‘s avonds vanwege de brand naar het huis van Goebbels gekomen. Zijn eerste reactie was dat “De Communistische afgevaardigden, moeten nog deze nacht worden opgehangen ’ , schreeuwde hij kijkend naar het vuur. ”Elke lid van de communistische partij moet worden doodgeschoten , waar hij ook is.“ Spoedig lichtte de politie en SA een aantal ”verdachten" van hun bed. Van der Lubbe was in het gebouw al gearresteerd door een nachtwacht.

Sebastian Haffner, de beroemde Hitler-biograaf en kenner van de nazi's spot in ballingschap in Engeland in 1939: “Het is grappig, echter, dat de nazi's boos zijn over de Reichstag zon Tot dan toe hadden ze het altijd de ‘ praatwinkel’ genoemd , en nu opeens was de ontheiliging van het Heilig Sacrament, door een vuur. ”

De achtergrond van de brandstichting werd, na de oorlog, in de jaren '50 uitgezocht door een Duitse “amateur-historicus”, zoals hij het noemde: Fritz Tobias, ambtenaar in het Neder-Saksische ministerie van Binnenlandse Zaken.

Op basis van zijn onderzoek, publiceerde Der Spiegel eind 1959 een elfdelige artikelenreeks waarin het bewijs van Van der Lubbes daderschap glashelder moet worden voor iedereen.

Ook dr L de Jong neemt Tobias'werk aan als geloofwaardig. Uitgever en hoofdredacteur Rudolf ASugstein zie wat voorbarig: ‘Over de Rijksdagbrand hoeft na deze serie niet emer gedicsussieerd te worden.’

Kwam er niets van. Tobias 'resultaten werden door de deskundigen met verbazing maar toch wel gunstig ontvangen, met anme in 1964 door de jonge historicus Hans Mommsen van het beroemde Münchener Instituut voor Hedendaagse Geschiedenis.

Maar Mommsen uit wel een vroegere criticus van Tobias uitgeschekeld op een manier, waarvan het instituut in 2001 zei dat het volstrekt onacceptabel was. De discussie duurt voort of Van der Lubbe het nu helemaal zelf heeft gedaan. Dat blijft altijd mogelijk. Maar Van der Lubbe is nog altijd vermoord.

De volgende dag, publiceerde Hitler zelf, kanselier, met de handtekening van president Von Hindenburg een nooddecreet, dat een nooit ingetrokken een noodtoestand uitriep.

Niet alleen de communisten maar ook de sociaal-democraten en werd hun verkiezingscampagne onmogelijk gemaakt, hun kranten werden verboden en gesloten, de redactielokalen kort en klein geslagen, aanhangers gearresteerd en meerdere kandidaten gedeporteerd in de eerste concentratiekampen.

De vier communistische medebeklaagden van Van der Lubbe werden in december 1933 na een maandenlange sensationele rechtszaak, die plaatsvond in Leipzig, maar ook voor een aantal weken in een kamer van de Reichstag die niet aangetast was, allen vrijgesproken.

Maar de nazi's hadden hun gedroomde voorwendsel van de communistische medeplichtigheid om de communistische beweging te verpletteren, en kort daarna de sociaal-democratische.

Van der Lubbe werd geëxecuteerd op 10 januari 1934, ook al was er geen wet ten tijde van de feiten, die op brandstichting de doodstraf stelde. De Nederlandse regering protesteerde en noemde ook dit argument, maar de nazi's trokken zich er niets van aan.

De uitsluiting van de communistische afgevaardigden een paar dagen na de brand uit het de nieuw verkozen parlement heeft ertoe geleid dat de NSDAP de absolute meerderheid van de zetels bereikte en veel sneller dan zij had verwacht, zodat de naziterreur ook versneld begon.